Yas, kayıplara karşı verdiğimiz doğal ve evrensel bir tepkidir.
Yas süreci,
- Kaybı yaşayan kişiye,
- Ölen kişiyle olan ilişkiye,
- Ölüm biçimine göre değişkenlik gösterebilmektedir.
Yas süreci 4 temel evreden oluşmaktadır.
- Evre: Kişi ölümün gerçekliğini kavramakta zorlanır.
- Evre: Kişi kaybın acısını giderek daha fazla hisseder.
- Evre: Kaybın geri dönmeyeceği gerçeğinin giderek fark edildiği dönemdir.
- Evre: Ölümün kesinliğinin ve sonuçlarının kabullenilme evresidir.
Yas sürecinde bir çok belirti deneyimlenir ve çevremizdekiler tarafından gözlemlenir. Bu tepkiler her kişide farklı yaşanır. Fakat genel olarak;
- Bedensel Tepkiler: Baş ağrısı, gögüs ağrısı, gögüste sıkışma hissi, yutkunma güçlüğü, çarpıntı, uyku düzensizlikleri, gerginlik, iştah değişiklikleri, halsizlik ve yorgunluk.
- Duygusal Tepkiler: Ölümü inkar etme, üzüntü, ağlama, özlem, aklını yitireceği delireceği korkusu, hayata karşı ilgi ve istek kaybı, hiçbir duygu hissedememe, geleceğe dair umutsuzluk.
- Ruhsal Tepkiler: Ölen kişinin hala yaşadığını, var olduğunu hissetme, sesini duyma, hayalini görme, hayat ve ölüm kavramlarını sorgulama.
- Bilişsel Tepkiler: Kendini suçlama, kendine kızma, pişmanlıklar, ölüm anını tekrar tekrar hatırlama, dikkatini toplamada zorlanma, ölen kişiyi düşünme.
Yas tutma süreci bütün evrelerini yaşayarak tamamlanması gereken normal bir süreçtir. Bu süreçteki evreleri normal bir şekilde yaşamayan her hangi bir evreyi yoksayan kişilerde ikincil ruhsal ve bedensel sorunlar gelişebilir.
Yas sürecini olması gerektiği gibi yaşamayanlarda neler gözlemlenebilir?
- Kaybın sosyal olarak inkarı,
- Ölen kişinin son hastalığına ait bedensel şikayetlerin ortaya çıkması,
- Psikolog ve psikiyatr dışındaki hekimlere başvurular,
- İlişkilerde bozulmalar ve gerileme,
- Duygusal olarak donuk tepkiler verme,
- İş yaşamı veya sosyal hayatla ilgili yanlış kararlar,
- Ölenin eşyalarının saklanması,
- Sık sık mezara gitme,
- Ölenle ilgili konular konuşulurken ağlama.
Bazen ani ölümler, beklenmedik bir şekilde yaşanan kayıplar ya da tanık olunan sıradışı kayıplar sonucunda yas süreci travmatik yas dediğimiz karmaşık bir hal alabilir. Böyle olduğunda yas belirtileri daha şiddetli olabilir veya evrelerin süresi dolayısıyla yas süreci uzayabilir.
Yas sürecinde danışanlara;
- Kaybın anlamı,
- Kayıba yapılan atıflar,
- Bundan sonra hayatın aynı olmayacağı fakat bunun gibi olaylarla geçmişte baş ettikleri ve bundan sonrası içinde baş edebilecekleri hatırlatılarak çalışılır,
- Kişilerin başa çıkmak için kullandıkları yollar üzerinde çalışılır,
- Onu bırakmak ile kayıbı unutmak arasındaki ayrım yapılır,
- Normal hayat düzeni içine kayıpla ilgili mezara gitme, albümlere bakma gibi aktiviteler bütünleştirilerek işlevsiz anıları değerli anılarla yer değiştirerek uyum sağlayıcı bir başa çıkma sağlanabilir.